Cô cho biết về cấu trúc đề, hiện chưa có thông tin chính thức từ Bộ GD-ĐT, nhưng nếu theo dõi đề thi năm 2014, các em có thể thấy đề đã không còn chia ra hai phần chung và riêng.

Độ phân hóa của đề thi đã cao hơn, có những câu hỏi dễ, thuộc bài nhưng cũng có những câu hỏi đòi hỏi sự hiểu biết nhất định của thí sinh về môn học, đồng thời dạng câu hỏi mang tính thời sự chiếm một số điểm không nhỏ trong bài thi. Do vậy, các em có thể dựa theo cấu trúc đề năm 2014 để hình dung ra đề thi môn địa lý sẽ như thế nào.

Về lý thuyết, trong một đề thi địa lý, câu hỏi thường rơi vào bốn dạng sau đây theo mức độ từ dễ đến khó:

- Dạng trình bày: dạng câu hỏi này nhằm kiểm tra sự ghi nhớ kiến thức của học sinh. Dạng đề này thường bắt đầu bằng những từ “nêu”, “trình bày”… Với dạng này, các em chỉ cần trình bày như nội dung sách giáo khoa mình đã được học.

- Dạng phân tích - chứng minh: dạng câu hỏi này không chỉ kiểm tra kiến thức của học sinh mà đòi hỏi phải biết vận dụng để lý luận, phân tích, chứng minh một vấn đề, thường bắt đầu bằng từ “phân tích”, “chứng minh”… Với dạng này các em cần phân tích kiến thức đã học kèm theo những số liệu chứng minh cho câu hỏi đề bài yêu cầu (số liệu tuyệt đối hoặc tương đối đều được).

- Dạng so sánh: dạng câu hỏi này đòi hỏi thí sinh cần tổng hợp kiến thức để phân biệt sự giống và khác nhau giữa các yếu tố trong địa lý. Với dạng này, các em không nên trình bày lần lượt từng đối tượng mà phải tìm ra điểm khác biệt giữa các yếu tố, nếu không sẽ không được tròn điểm.

- Dạng giải thích: dạng câu hỏi này yêu cầu học sinh không chỉ thuộc bài mà còn phải biết vận dụng kiến thức để giải thích. Với dạng câu hỏi này, đòi hỏi các em phải có khả năng tổng hợp kiến thức tốt, tìm ra nhiều lý do để giải thích cho một vấn đề nào đó, ví dụ thiếu việc làm, gia tăng dân số, phân bố dân cư. Các em cần trả lời thẳng vào vấn đề, tránh tình trạng giải thích dài dòng, lan man mà không đúng yêu cầu đề bài.

Thí sinh làm thủ tục trước giờ mở đề thi môn địa lý tại hội đồng thi Trường THPT Lê Hồng Phong, TP.HCM, chiều 3-6-2014 - Ảnh: Như Hùng

Sau khi đã phân loại được các dạng câu hỏi, các em có thể phác nhanh dàn bài cho từng câu ra nháp (dàn bài theo dạng sơ đồ hệ thống). Cách viết theo dàn bài này sẽ giúp các em không quên ý, bài viết sẽ mạch lạc và dễ bổ sung các ý còn thiếu.

Về phần kỹ năng bao gồm hai phần nhỏ là vẽ biểu đồ và bảng số liệu:

Đối với phần vẽ biểu đồ, phần này thường chiếm 3 điểm trong bài thi đại học. Nếu các em biết cách làm thì có thể lấy điểm phần này một cách dễ dàng. Cô có thể tổng kết phần biểu đồ thành sáu dạng sau:

+ Biểu đồ tròn: khi đề bài yêu cầu thể hiện cơ cấu, tỉ lệ, tỉ trọng (%) của đối tượng mà dưới hai năm.

+ Biểu đồ cột (đơn, đôi..): khi đề bài yêu cầu thể hiện sự biến động của một đối tượng qua nhiều năm hoặc so sánh các đối tượng khi có cùng đơn vị trong một năm.

+ Biểu đồ đường biểu diễn (đồ thị): khi đề bài yêu cầu thể hiện sự thay đổi, tăng trưởng, diễn biến của các đối tượng khác nhau về đơn vị qua nhiều năm.

+ Biểu đồ kết hợp giữa đường và cột: khi đề bài yêu cầu thể hiện các đối tượng khác nhau về đơn vị nhưng có mối quan hệ với nhau. Hoặc đề bài có từ ba loại số liệu trở lên mà cần biểu diễn trên cùng một biểu đồ. Ví dụ thể hiện sản lượng khai thác, nuôi trồng và giá trị sản xuất của Việt Nam thì vẽ cột thể hiện sản lượng khai thác và nuôi trồng, đường thể hiện giá trị sản xuất.

+ Biểu đồ miền: khi đề bài yêu cầu thể hiện rõ nhất sự thay đổi cơ cấu, tỉ trọng của hai hoặc ba nhóm đối tượng mà có từ ba năm trở lên…

+ Biểu đồ cột chồng: khi đề bài yêu cầu thể hiện tốt nhất quy mô và cơ cấu của đối tượng (theo tỉ lệ phần trăm tuyệt đối).

+ Ngoài ra có dạng biểu đồ miền kết hợp với đường: thường dùng biểu đồ này trong trường hợp đặc biệt: ví dụ tỉ lệ xuất khẩu, nhập khẩu, cán cân xuất nhập khẩu, tỉ lệ sinh, tỉ lệ tử, tỉ lệ gia tăng tự nhiên…

Trong những năm gần đây, khi yêu cầu vẽ biểu đồ, đề thi thường yêu cầu thí sinh chọn biểu đồ thích hợp nhất để vẽ. Vì vậy các em phải cố gắng chọn đúng dạng biểu đồ, nếu không sẽ mất 1,5 - 2 điểm cho phần thi này. Bởi vì nếu sai biểu đồ thì phần nhận xét cũng có thể không được tính điểm.

Tiếp theo là lưu ý trong phần nhận xét bảng số liệu: trong phần nhận xét bảng số liệu có thể đề bài yêu cầu tính toán, phân tích bảng số liệu, tìm ra quy luật, mối liên hệ giữa các số liệu, rút ra nhận xét hoặc giải thích.

Về tính toán: chuyển đổi số liệu tuyệt đối sang tương đối (%); tính đại lượng mới như tính mật độ dân số (người/km²); tính năng suất (tấn/ha; tạ/ha)... Vì thế, nên kiểm tra lại sau khi tính toán, lập bảng, viết kết quả vào bài thi để tránh sai sót, nhầm lẫn.

Về nhận xét bảng số liệu làm tương tự nhận xét biểu đồ. Chú ý các mốc đột biến như tăng nhanh hay giảm nhanh. Chú ý dãy số theo cả hàng dọc và cả hàng ngang để nêu được sự phát triển của đại lượng qua thời gian và cả cơ cấu thành phần của chúng

Về sử dụng Atlat, do năm nay chỉ có một kỳ thi quốc gia nên các em sẽ không còn được sử dụng Atlat nữa. Tuy nhiên, các em cũng không nên quá lo lắng vì trong phần đề thi sẽ không có nhiều câu buộc các em phải nhớ chính xác từng vị trí như khi dựa vào Atlat để đọc. Các em vẫn có thể sử dụng Atlat với các bản đồ liên quan trong ôn thi để không học vẹt, học tủ và tránh sự nhàm chán khi học thuộc lòng.